К вопросу о самостийности языка
"Лекцiи по исторiи русскаго языка" академика А.И. Соболевского, Москва, Университеская типографiя, 1903 год.
"Лекцiи по исторiи русскаго языка" академика А.И. Соболевского, Москва, Университеская типографiя, 1903 год.
Усе мы ведаем такую гульню як шахматы. Яны з’явіліся у старажытнай Індыі ў 6 стагоддзе і распаўсюдзіліся па ўсім свеце.
Як сведчаць археалагічныя раскопкі, шахматы прыйшлі на Беларусь ужо ў XI стагоддзі. Датаваныя гэтым часам шахматныя фігуры былі знойдзены на тэрыторыі Мінскага Замчышча, а таксама ў Брэсце, Віцебску і Полацку. У XI — XIII стагоддзях беларускія землі паводле распаўсюджанасці дадзенай гульні займалі пераважнае месца ва Усходняй Еўропе.
Першыя фігуркі былі зроблены з каменя (ладдзя — Гродна) і косці (ладдзя і пешка — Ваўкавыск; ферзь — Лукомль; кароль — Бярэсце і Луцк). Таксама фигуркі знойдзены ў 15 гарадах Беларусі.
Ладдзя з Гродна.
Ладдзя з Ваўкавыска.
Пешка-барабаншчык з Ваўкавыска.
Кароль з Бярэсця.
Ферзь з Лкомля.
Першыя шахматы на Беларусі мелі абстрактную форму, вобразна не звязаную з лексічным значэннем назвы. Прыкладна ў ХІ—XII назіраецца адыход ад усходняга канона. Фігурка ставіцца на точаную, амаль як у сучасных шахматах, круглую аснову з кароткай шыйкай, падзеленай кругавым борцікам на два ярусы. Шахматныя фігуры страчваюць падабенства са сваімі ўсходнімі папярэднікамі і набываюць ускладненую форму.
Параўнанне знойдзеных на Беларусі абстрактных шахмат з іх аналагамі з Кіева, Вялікага Ноўгарада і Сандаміра (Польшча) паказвае, што ўсе яны выкананыя ў адным традыцыйным стылі. Дакладнае тэхнічнае-кампазіцыйнае падабенства дазволіла польскім навукоўцам Е. і Г. Гансоўскім зрабіць выснову, што ў Польшчу шахматы трапілі з «суседняй Русі», г. зн. з Беларусі.
Цікава, што ў Кормчай кнізе (1262), якая з’яўлялася зборам рэлігійных кананічных правіл і норм, шахматы параўноўваліся з п’янствам, гуляць у іх забаранялася пад страхам адлучэння ад царквы. Аднак гэта не перашкодзіла павелічэнню попыту на шахматы, пра што сведчыць узнікненне новай рамесніцкай спецыяльнасці — «шахматнікаў».
У пазнейшы час шахматы не страцілі сваёй папулярнасці: так, у адпаведнасці з археалагічнымі даследваннямі ў Троцкім замку, атачэнне князёў Вялікага Княства Літоўскага вельмі захаплялася шахматамі. Не абміналі ўвагай шахматную гульню і славутыя беларускія шляхецкія роды: вядома, што ў шахматы гуляла Барбара Радзівіл, а канцлер ВКЛ Леў Сапега меў уласны набор фігурак, якія былі зроблены са слановай косці.
На Беларусі існавалі дзве традыцыі вырабу шахматных фігурак — стылізаваныя шахматы і шахматы-выявы як творы мастацтва. Матэрыяламі для вырабу шахмат з’яўляліся косці, рогі, дрэва і камень. У розных мясцінах шахматныя фігуркі мелі розную форму. Да прыкладу, віцебская ладдзя нагадвала трызубец, гродзенская — баявы карабель з вёсламі, ваўкавыскія пешкі ўяўлялі з сябе барабаншчыкаў, а лукомльскі ферзь — военачальніка. Апісанні шахматных фігурак пад рознымі назвамі сустракаюцца ў летапісных зводах.
У шыкоўным альбоме Высоцкай “Плястыка Беларусі” зьмешчана пяць унікальных шахматных фігураў:
ладзьдзя, знойдзеная ў Горадні, вырабленая з прыгожага каменю;
унікальны латнік — пешка-барабаншчык з Ваўкавыску;
шахматная ладзьдзя з Ваўкавыску;
унікальны кароль зь Берасьця;
унікальная фігура фэрзя, знойдзенная ў Лукомлі.
Гэтыя шэдэўры мастацтва абышлі ўсе энцыкляпэдыі, падручнікі і кнігі пра старажытныя шахматы.
У 1975 годзе падчас раскопак каля гарадзішча быў знойдзены шахматны конь. Навукоўцы датавалі знаходку першай паловай ХІ стагоддзя і высветлілася, што гэта самая старая не толькі ў Беларусі, але і ва ўсёй Усходняй Еўропе шахматная фігура!
Конь зроблены з рога лася, яго вышыня тры сантыметра. У 2021 годзе на замчышчы з'явілася павялічаная копія каня на часткі шахматнай дошкі. Аўтар кампазіцыі-скульптар Ігар Засімовіч, памятны знак усталяваны на сродкі кіраўніка фірмы "Фомар" Вячаслава Бруйка.
Памнік самай старажытнай фігурке, знойдзенай у Беларусі.
— Масквы, Варшавы, Вільні, Рыгі і Берліна не было, пра Злучаныя Штаты Амерыкі маўчу – а тут на валах сядзелі і гулялі ў шахматы, – каментаваў знаходку журналіст Глеб Лабадзенка. - Але нашы продкі яшчэ тысячу гадоў таму ў шахматы гулялі-гэта былі высокакультурныя, перадавыя еўрапейскія людзі.
У Старым замку ў Гродна археолагі знайшлі шахматную фігуру часоў Вітаўта. Археолагі вывучаюць двор Старога замка перад пачаткам работ па рэканструкцыі гістарычнага аб'екта. Другі тыдзень раскопак прынес унікальныя знаходкі. Галоўная з якіх - шахматная фігура. Верагодней за ўсё, гэта ладдзя. Зроблена яна з рога жывёлы, магчыма, аленя ці лася. А праз год менавіта пры раскопках гэтага замка была знойдзеная пешка.
Ладдзя і пешка часоў Вітаўта.
Унікальная калекцыя шахмат была знойдзена падчас раскопак Тракайскога альбо Троцкага замку — аж дзесяць фігур. Гэта гаворыць аб тым, што двор вялікага літоўскага князя ўвесь час гуляў у шахматы.
Першыя чэмпіянаты ў Эўропе пачынаюцца ў Адраджэньне, у 16 стагодзьдзі, у якіх асабліва актыўна ўдзельнічалі гішпанцы і італьянцы. Дарэчы, адзін з кастыльскіх каралёў у 13 стагодзьдзі выдаў цэлую кнігу, прысьвечаную тэорыі гульні ў шахматы. Яшчэ раней адпаведныя кнікі выдавалі пэрсы. Калі верыць Караткевічу, то такія чэмпіянаты былі. Ён ня раз іх апісвае, а Караткевіч ведаў шмат.
Шахматы не страцілі сваёй актуальнасці. І сёння штотыдзень праводзяцца шахматныя чэмпіянаты, у якіх прымаюць удзел і нашы суайчыннікі.
Погода - дрянь! Ночью до - 10°C. Днём до +3°C. Круглосуточно то мокрый снег, то мокрый дождь. Но сапраўдны беларус* уже не может спать спокойно по ночам. Как ни крути, скоро весна. И пора уже определиться: где и сколько картошки нужно посадить. Припомнился разговор с одной бабулей, которой было лет 85. А замуж вышла в 17 лет.
Молодой человек:
– Какой это сорт картошки?
Бабушка:
– “Паненка”. **
Молодой человек:
– А где такой сорт взяли?
Бабушка:
– Ах, детачка!.. Гэто мне тато
на мае вяселле даў у пасаг два мяшэчкi
бульбы насеннай. ***
_____________________________________________________________
Перевод с местного диалекта белорусского языка:
* настоящий белорус
** Барышня.
*** Ах, деточка!.. Это мне папа на мою свадьбу дал в приданое два мешочка картофеля семенного.
Заехал ко мне пару недель назад в гости с оказией товарищ из Москвы!Живу я в глубинке Беларуси,сам я беларус,а товарищ является москвичом с рождения,а значит и гражданином РФ!
Ехал мой товарищ с одной лишь целью:отдохнуть от московской суеты,крепко вдарить по организму зелёным змием да в баньке попариться!В общем приговорили мы бутылочку Джонни Уокера,захмелели,и тут гость просит меня показать украинские каналы онлайн,мол,интересно ему в связи с нынешней обстановкой (ну вы поняли),что украинцы говорят и показывают у себя в стране!
Включил я приставочку IPTV,загрузил украинский канал,там как раз новости шли,расположился в кресле и стал с интересом смотреть репортаж о событиях в Украине,который естественно шёл на украинской мове.
Минут через 7-8 мне внезапно задаётся вопрос:-А ты что,понимаешь о чём они говорят?
-Ну да, а что такого?-удивлённо протянул я,глядя на товарища.
-Гм... - недоверчиво хмыкнул мой гость.
И тут до меня начало доходить...
Я же беларус,в школе учил беларускую мову,английский и русский языки,а товарищ мой знает только русский и пару фраз на немецком:"Хенде хох" да "Гитлер капут".
Тяжело вздохнув (что взять с этих русских).я начал переводить ему на русский украинских "эхспертов - аналитегов"(для меня все эти балаболы из ящика,хоть российские,хоть беларуские и т.д. презираемы), которые на экране яростно обсуждали будущее Украины!Надо признаться.что беларуская мова в школе у меня была не ахти,но в аттестате стояла крепкая "6",хотя времени уже минуло много с тех пор, для меня не составляло труда понять и перевести на русский общий смысл,который лился на нас из телевизора!
По итогу мой русский товарищ не поверил мне,что я действительно понимаю украинцев с их мовой,а не придумываю перевод из головы(вот же Фома неверующий)!Так и уехал в свою Москву убеждённый,что я его разыграл!))
Так что советую вам,русские, пачынаць вучыць нашу беларускую мову,таму што дзякуючы ёй можна не толькі ўкраінскую мову разумець, але яшчэ і польскую!У хуткім будучыні вам гэта вельмі спатрэбіцца!
Мне не трэба любiць
Не магу закахацца
Калi сэрца балiць
А ў душы "вецер у хаце".
Мне не трэба любiць
Бо цяжкi ўсе тыя ночы
Што як воўкам брадзiць
По лугам, па балоце.
Мне не трэба любiць
Але хочацца сэрцу
Быць напоўненным кроўю
И цяплом ад паленца
Знайшоў у шафе цікавую кнігу. Вырашыў падзяліцца. 1995 год. Я быў у пятым класе. Магчыма каму-небудзь спадабаецца, а ў кагосьці выклікае цёплыя ўспаміны.
Для всех поклонников футбола Hisense подготовил крутой конкурс в соцсетях. Попытайте удачу, чтобы получить классный мерч и технику от глобального партнера чемпионата.
А если не любите полагаться на случай и сразу отправляетесь за техникой Hisense, не прячьте далеко чек. Загрузите на сайт и получите подписку на Wink на 3 месяца в подарок.
Реклама ООО «Горенье БТ», ИНН: 7704722037
Калі бацькі набылі новы смартфон.
Пераклад і агучванне скетча ад Foil arms and hog.
Арыгінал: https://youtu.be/HDp192Bxuno